Νοέμβριος, ο πιο μυστηριώδης μήνας του χρόνου
Ο
Νοέμβριος, ή Νοέμβρης, ή Αεργίτες (ποντιακά), ή Βιέστ (Αρβανίτικα) είναι ο ενδέκατος μήνας του έτους κατά το Γρηγοριανό ημερολόγιο και έχει 30 ημέρες. Ο Νοέμβριος ξεκινά κάθε χρόνο την ίδια ημέρα που αρχίζουν ο Φεβρουάριος και ο Μάρτιος, με εξαίρεση τα δίσεκτα έτη. Για τις λαϊκές ονομασίες του έχουν τον κύριο λόγο οι καιρικές συνθήκες, οι γεωργικές δουλειές κι οι γιορτές των Αγίων, που η μνήμη τους γιορτάζεται τον Νοέμβρη. Το λουλούδι του μήνα είναι το χρυσάνθεμο και η τυχερή πέτρα του μήνα το τοπάζι.
Είναι ο μήνας που η Πούλια , αυτό το σμήνος των Πλειάδων δύει, προμηνύοντας τον ερχομό του χειμώνα. Αν ξυπνήσει κάποιος πριν την ανατολή του ήλιου περίπου στα μισά του μήνα θα δει αυτό το αστέρι της αυγής να χάνεται πριν βγει ο ήλιος.
Είναι σημάδι για τους γεωργούς πως πρέπει γρήγορα να τελειώσουν με τα σπαρτά τους και για τους κτηνοτρόφους να σπεύσουν να κατεβούν στα χειμαδιά.«Η Πούλια βασιλεύοντας και πίσω παραγγέλνει ,μήτε τσομπάνος στα βουνά, μήτε γεωργός στους κάμπους».
Από τις γεωργικές δουλειές και τις καιρικές συνθήκες έχει πάρει τα ονόματα:
- Βροχάρης, γιατί πέφτουν πολλές βροχές
- Σποριάς ή Σπορίτης, εξαιτίας της σποράς
- Μεσοσπορίτης, γιατί μέχρι 21 Νοεμβρίου πρέπει να έχει τελειώσει τουλάχιστον η μισή σπορά
- Κρασομηνάς, λέγεται στα μέρη που τότε ανοίγουν τα κρασιά και Τρυγομηνάς εκεί που αργεί ο τρυγητός
- Σκιγιάτη, γιατί μεγαλώνει η νύχτα και η γη σκιάζεται (φοβάται)
- Χαμένο,επειδή η διάρκεια της ημέρας είναι μικρή κι η δουλειά χάνεται
- Παχνιστή, γιατί κλείνουν τα ζώα στο παχνί και
- Νιαστή, επειδή γίνονται τα τελευταία οργώματα (νεάσματα)
Εξαιτίας των γιορτών ονομάζεται:
- Αι-Στράτηγος και Αι-Ταξιάρχης ή Αρχαγγελιάτης απ” την γιορτή των Ταξιαρχών στις 8.
- Αι-Φίλιππας ή Φιλιππιάτης απ” του Αγίου Φιλίππου στις 14.
- Αγι-Αντρέας ή Αντριάς ή Αγι-Αντριάς απ” την γιορτή του Αγίου Ανδρέα στις 30.
Εορτολόγιο Νοεμβρίου
Των Ταξιαρχών 8 Νοεμβρίου
Στις 8 του Νοέμβρη γιορτάζει ο Μιχαήλ ο Ταξιάρχης με τον αρχάγγελο Γαβριήλ που θεωρείται ο ψυχοπομπός άγγελος και απεικονίζεται με ρομφαία και ζυγαριά. Λένε πως την παραμονή της γιορτής δεν αφήνουν τα παπούτσια έξω από το σπίτι για να μην τα δει ο άγιος και θυμηθεί να «περάσει από το σπίτι τους » και πάρει την ψυχή τους. Σ άλλα μέρη της Ελλάδας πάλι θεωρούν τον Άγιο Ταξιάρχη σαν προστάτη των Ναυτικών.
Η γιορτή του Αϊ Μηνά
Άγιος Μηνάς 11 Νοεμβρίου: από την παρετυμολογία του ονόματός του Μηνάς-μηνώ=παραγγέλνω, φανερώνω, πίστευαν ότι ο άγιος φανερώνει τα κλοπιμαία και εν γένει τα απολεσθέντα. Η γιορτή του Αϊ Μηνά στις 11 του Νοέμβρη συνδέεται με την δοξασία που αντλείται κι από τη σύνδεση του ονόματος του Αγίου με το ρήμα μηνώ. Θεωρείται ο μηνυτής κάθε αδικίας και ο φανερωτής των χαμένων ή κλοπιμαίων πραγμάτων. Τον συμβολίζουν έφιππο οι εικόνες γιατί καταδιώκει κάθε κακό. Για τους κτηνοτρόφους το μήνυμα του Αϊ Μηνά είναι ακόμα πιο σοβαρό. Η γιορτή του προειδοποιεί για το δυνατό κρύο και τα χιόνια που έρχονται. Λένε πως εκείνη την μέρα οι τσομπάνηδες αν είναι ακόμα πάνω στα βουνά φοβούνται για την εμφάνιση του λύκου κι ο άγιος τους ειδοποιεί σαν εμφανιστεί κοντά στο κοπάδι τους.
Γι” αυτό την μέρα της γιορτής του οι γυναίκες δεν ανοίγουν ψαλίδι που μοιάζει με το στόμα του λύκου, ούτε οι άντρες σουγιά για να μην ανοίξει κι εκείνος το στόμα του. Σε άλλες περιοχές της Ελλάδας οι βοσκοί κάνουν ένα σπάγκο από μαλλί του προβάτου και τον δένουν τρεις φορές. Έτσι πιστεύουν πως δένουν το στόμα του λύκου, που ακόμα κι αν καταφέρει να μπει στο κοπάδι με το στόμα κλειστό δεν θα κάνει ζημιά. Συγχρόνως σε πολλά χωριά έραβαν κείνη την μέρα και « τα κακά στόματα». Μια γυναίκα δηλαδή παίρνει ένα κομμάτι πανί και μια βελόνα κι αρχίζει να περνάει βελονιές μπροστά στις άλλες γυναίκες και ακoλουθεί ένα διάλογος : « Ράβω, ράβω; – Τι ράβεις ; – Ράβω το στόμα της …..» Είναι ο πολιούχος Άγιος του Χάνδακα , της σημερινής πόλης του Ηρακλείου με πολλές ιστορίες για τα θαύματα του ιδιαίτερα την περίοδο που οι Τούρκοι είχαν κατακτήσει την πόλη του.
Του Αγίου Φιλίππου στις 14 του Νοέμβρη
Και φθάνουμε πια στη μέση του μήνα περίπου, με τη γιορτή του Αγίου Φιλίππου στις 14 του Νοέμβρη. Μια παράδοση θέλει τον Φίλιππο να είναι ένας φτωχός γεωργός , ο οποίος όλη μέρα δούλευε στο χωράφι του. Το βράδυ σαν γύρισε στο σπίτι του , έσφαξε το μοναδικό του βόδι και μοίρασε το κρέας στους συγχωριανούς του για να αποκρέψουν μιας και την επομένη ξεκινάει το σαραντάημερο της νηστείας μέχρι τα Χριστούγεννα. Το πρωί σαν σηκώθηκε βρήκε δυο ζώα στο παχνί του το δικό του κι ένα άλλο ακόμα πιο δυνατό. Δώρο θεού είπαν και θαύμα κι επειδή ο ίδιος ήταν πολύ καλός και αγαθός άνθρωπος όταν πέθανε άγιασε.
Εισόδια της Θεοτόκου 21 Νοεμβρίου: της Παναγίας της Μεσοσπορίτισσας και Πολυσπορίτισσας.
Τη μέρα αυτή έβραζαν τα αρχαία πολυσπόρια δηλαδή σπόρους δημητριακών και οσπρίων. Στις 21 Νοέμβριου , άλλη μια σημαντική γιορτή, των Εισοδίων της Θεοτόκου. Είναι της Παναγιάς της Αρχισπορίτισσας , της Μεσοσπορίτισσας ή της Ξεσπορίτισσας ανάλογα με το πιο στάδιο βρίσκεται η σπορά. Λέγεται επίσης και Πολυσπορίτισσα επειδή εκείνη την μέρα βράζουν πολυσπόρια, μείγμα δηλαδή από τα γεωργικά προϊόντα του σπιτιού κριθάρι, σίκαλη, καλαμπόκι, φασόλια, ρεβίθια, κουκιά και κυρίως σιτάρι.
Το πάνε στην εκκλησιά για ευλογία το μοιράζουν μετά στο εκκλησίασμα και ένα μέρος του επιστρέφεται στο σπίτι και το δίνουν και στα ζώα ιδιαίτερα στα « καματερά βούγια» ,όπως λέγονται στην Κρήτη, ενώ το υπόλοιπο το ρίχνουν στο χωράφι για « να αναπαυθεί ο σπόρος ». Σε άλλες περιοχές το προσφέρουν στις βρύσες , τα ρίχνουν μέσα στο νερό και να λένε : « Όπως τρέχει το νερό να τρέχει και το βιός ». Είναι η τελευταία μέρα που βλέπουμε την Πούλια κι ότι καιρός κάνει, τον ίδιο καιρό θα χουν και οι επόμενες σαράντα μέρες.. Πρέπει να τελειώσει η σπορά γιατί ότι κι αν σπείρουν οι γεωργοί από την επομένη δεν θα βλαστήσει.
Της Αγίας Κατερίνης και του Αγίου Στυλιανού
Στις 25 Νοεμβρίου είναι της Αγίας Αικατερίνης και την επομένη στις 26 του Αγίου Στυλιανού που θεωρείται « στύλος » προστασίας και υγείας ιδιαίτερα των άρρωστων παιδιών
Του Αγίου Γεωργίου του Χιοπολίτη
Στις 25 Νοέμβρη τιμούσαν στο Αϊβαλί τη μνήμη του Αγίου Γεωργίου του Χιοπολίτη, τον οποίο οι Τούρκοι αποκεφάλισαν το 1807 σε ηλικία 22 ετών. Ο Άγιος Γεώργιος ο Χιοπολίτης, όταν ήταν 9 ετών, αναγκάστηκε από τους Τούρκους να αλλαξοπιστήσει, αλλά στην πραγματικότητα ποτέ δεν απαρνήθηκε την πίστη του. Κάποτε όμως αποκαλύφθηκε το μυστικό του, γι” αυτό και οι Τούρκοι τον φυλάκισαν και τον βασάνισαν. Παρ” όλα αυτά ο Άγιος δε δέχτηκε ν” αλλάξει την πίστη του και έτσι τον σκότωσαν. Στο Αϊβαλί την ημέρα της γιορτής του, ο κόσμος πήγαινε στην εκκλησία τα άγια λείψανα του και άναβαν κεριά στην πέτρα πάνω στην οποία τον εκτέλεσαν. Πίστευαν μάλιστα ότι το απόγευμα της ημέρας αυτής θα βρέχει.
Του Αγίου Αντρέα – 30 Νοεμβρίου
Από την παρετυμολογία του ονόματός του (Ανδρέας – αντρείος, αντρειεύομαι) πίστευαν ότι τη μέρα αυτή «αρχίζει το κρύο να αντρειεύει» να δυναμώνει. Ακόμα ότι «η νύχτα αντρειεύεται» μεγαλώνει. Στη Μικρά Ασία συνήθιζαν να λένε την ημέρα της γιορτής του Αγίου Αντρέα: «Τ” Αγι” Αντριά, αντριεύει το κρύο». Μάλιστα την ημέρα αυτή οι περισσότερες νοικοκυρές στη Μ. Ασία έφτιαχναν τηγανίτες και τις έτρωγαν με πετιμέζι. Τις πρόσφεραν επίσης σε συγγενείς και φίλους λέγοντας:
«ηκάναμε και τηγανίτες σήμερα τ” Αγι-Αντριά να μην τρυπήσει το τηγάνι μας». Τον τελευταίο μήνα του φθινοπώρου, το Νοέμβριο, το κρύο δυναμώνει και οι βροχές γίνονται συχνότερες. Ο λαός μας πιστεύει ότι από τη γιορτή του Αγίου Ανδρέα αρχίζει να χειμωνιάζει.
Γι” αυτό λένε τις παρακάτω παροιμίες:
Του Αγίου Ανδρέου αντριεύει το κρύο
– Βλάχε μου, πότε κρύωσες;
– Αυτού κοντά τ” Αγι- Αντριώς, του γέρο- Νικολάου.
Του Αγίου Ανδρέου αντριεύει το κρύο
– Βλάχε μου, πότε κρύωσες;
– Αυτού κοντά τ” Αγι- Αντριώς, του γέρο- Νικολάου.
Το κρύο παρουσιάζεται να στέλνει τα πρώτα μηνύματά του, δηλ. τα πρώτα κρύα, στη γιορτή του Αγίου Μηνά,στις 11 Νοεμβρίου, ενώ ο ίδιος θα φτάσει βαρύς στη γιορτή του Αγίου Φιλίππου, στις 14, ή το αργότερο στη γιορτή των Εισοδίων της Θεοτόκου, στις 21 Νοέμβρη. Στα τέλη αυτού του μήνα η βροχή είναι τόσο ωφέλιμη, ώστε, αν ο καιρός δεν είναι βροχερός, ο λαός πιστεύει ότι η Αγία Αικατερίνη, που γιορτάζει στις 25 Νοεμβρίου, δανείζεται νερό από άλλον άγιο, για να ρίξει βροχή την ημέρα της γιορτής της και να ευεργετήσει τους ανθρώπους.
Η αγία Κατερίνα το δανείζεται το νερό. Ωστόσο, πριν το κρύο, πρέπει οι δουλειές που απόμειναν να τελειώσουν: να σπείρουν το υπόλοιπο σιτάρι, τις φακές και τα άλλα όσπρια, να καθαρίσουν τα καπνοχώραφα και τα μπαμπακοχώραφα από τα απομεινάρια, ύστερα να σκαλίσουν και να κλαδέψουν όσα δέντρα το χρειάζονται και να ξαλακκώσουν τα κλήματα, να βάλουν καινούριες καταβολάδες. Αφού τελειώσουν όλα αυτά, μαζεύουν τα ζώα στα παχνιά και τα ζευγάρια στους στάβλους, για να ξεχειμωνιάσουν.
Το μήνα αυτόν, στις περισσότερες περιοχές της πατρίδας μας, άντρες και γυναίκες ξεχύνονται στους απέραντους ελαιώνες για να μαζέψουν τον ευλογημένο καρπό της ελιάς. Ας δούμε λοιπόν κάποιες παροιμίες για την ελιά και το λάδι. Όταν μια δουλειά προχωράει αρκετά, τότε οπωσδήποτε θα τελειώσει και θα έχει αποτέλεσμα, όπως ακριβώς γίνεται και με την ελιά, που όταν πια μπει στο λιοτρίβι, θα βγάλει λάδι.
Ο λαός μας συμβουλεύει να μην αφήνει κανείς ανεκμετάλλευτο ακόμα και το πιο μικρό πράγμα, γιατί κι αυτό έχει την αξία του. Έτσι στους ελαιώνες κατά τη συγκομιδή δεν πρέπει να πάει χαμένη ούτε μια ελιά. «Σαραντάμερο» ή « Σαρανταριά» ονομάζεται η νηστεία των 40 ημερών, από τις 15 Νοεμβρίου ως τις 24 Δεκεμβρίου. Επειδή μάλιστα οι μέρες την εποχή εκείνη είναι πολύ μικρές, ίσα-ίσα προφταίνουν οι άνθρωποι να τις χαρούν.
Αγροτικές εργασίες
Ξεκινάει το μάζεμα της ελιάς, το μάζεμα των ζώων και βγαίνουν καρποί, κάστανα, καρύδια, σταφίδες, αμύγδαλα.
Μήνες και Παροιμίες για το μήνα Νοέμβριο
- Τον Οκτώβρη τα κουδούνια , το Νοέμβρη παραμύθια.
- Το Νοέμβρη και Δεκέμβρη φύτευε καταβολάδες
- Άι- Μηνάς εμήνυσε του πάππου του χειμώνα:
-Έρχομαι ή δεν έρχομαι και τ” Άι- Φιλίππου αυτού είμαι - Η πούλια βασιλεύοντας το μήνυμά της στέλνει
- Ούτε τσοπάνος στα βουνά ούτε ζευγάς στους κάμπους
- Αν τ’Άη Φιλίππου λείπω, τ’Άγια, των Αγιών δε λείπω
- Ούτε τσοπάνος στα βουνά ούτε ζευγάς στους κάμπους
- Οποίος σπείρει τον Νοέμβρη ούτε σπόρο δεν Θα πάρει
- Της ελιάς το φύλλο κι αν χαθεί, πάλι θε να ξαναβρεθεί
- Όταν έρθει ο Νοέμβρης σιγομπαίνει ο χειμώνας
- Ο Νοέμβρης έκλεισε, τα ζευγάρια είναι στο στάβλο κι ούτε ζευγάς στους κάμπους
- Ο άη- Μηνάς εμήνυσε, πούλια μη ξημερώσει
- Αγιά- Βαρβάρα μίλησε κι ο Σάββας αποκρίθη:» μάζεψε ξύλα κι άχυρα και σύρτε και στο μύλο, γιατί ο Αι Νικόλας έρχεται στα χιόνια φορτωμένος
- Ο Νοέμβρης σαν θα έλθει τα γομάρια μέσα κλείνει
- Του Σαρανταμέρου η μέρα «καλημέρα» – «καλησπέρα»
- ______________
- http://www.topoikaitropoi.gr/politistika/noemvrios-o-pio-mistiriodis-minas-tou-chronou-stis-meres-tou-gemizoun-ta-chorafia-sporo-ke-ta-liofita-karpo/
